Fraudewet treft eerlijke burgers hard
Onderzoek Nationale ombudsman
Op 1 januari 2013 is de wet 'Aanscherping handhaving en sanctiebeleid SZW-wetgeving', ook wel de Fraudewet genoemd, van kracht geworden. Deze wet is een erfenis van het kabinet Rutte I en heeft in het kabinet Rutte II de eindstreep gehaald, ondanks een stevige lobby vanuit o.a. kerken en de Sociale Alliantie om dit niet te doen. Met name het CDA ging net voor de Kerst in de behandeling in de Eerste Kamer in tweede instantie alsnog mee met deze oneerlijke en overbodige wet.
Kritiek op de Fraudewet
De Fraudewet geeft gemeenten, het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV) en de Sociale Verzekerings Bank (SVB) meer handvatten om uitkeringsfraude harder aan te pakken. Mensen krijgen een directe inlichtingenplicht en de bewijslast voor fouten ligt bij de burger. Mensen die de inlichtingenplicht hebben overtreden moeten altijd de ten onrechte verkregen uitkering terugbetalen en krijgen daarnaast een boete opgelegd. De boete is minimaal 150 euro en kan oplopen tot een bedrag dat even hoog is als de ten onrechte ont-vangen uitkering. Overtreden mensen nogmaals de inlichtingenplicht, dan is de boete 150% van het bedrag dat te veel is uitgekeerd. De kritiek bij de invoeringsperiode was drieledig. Ten eerste: de sociale zekerheid is zo ingewikkeld, met name door de digitalisering en lange formulieren, en verandert zo snel (o.a. onder invloed van de politiek) dat mensen heel vaak fouten maken bij het aanmelden. Ten tweede: uitvoerders van de sociale zekerheid maken bij de uitvoering veel fouten. Ten derde: de bewijslast van fouten ligt bij de burger, die dus door de wet van tevoren wordt gecriminaliseerd, tenzij hij of zij kan bewijzen onschuldig te zijn. De Fraudewet kwam er helaas toch en de Ombudsman is in juni 2014 een onderzoek gestart, mede na meldingen van veel mensen die worstelen met de last van boetes en sancties.
Ombudsman: Fraudewet pakt goedwillende burgers aan als criminelen
Het merendeel van de personen die op grond van de Fraudewet zwaar worden beboet, pleegt niet doelbewust fraude, blijkt uit onderzoek van de Nationale ombudsman. Waarnemend ombudsman Frank van Dooren: "Dit onderzoek laat zien dat het bij de huidige praktijk iedereen kan overkomen dat hij de inlichtingenplicht schendt." Het onderzoek geeft aan dat de hoge boetes niet in verhouding staan tot de ernst van de overtredingen. "En de pakkans voor echte fraudeurs is er niet door toegenomen."
Iemand met een uitkering die niet of niet tijdig voldoet aan de inlichtingenplicht, moet het bedrag dat hij teveel heeft ontvangen terugbetalen en krijgt daarnaast nog een boete van 100% van dat bedrag. De vraag of mensen opzettelijk niet aan hun verplichting voldoen of dat er andere redenen zijn waarom zij dit niet kunnen, speelt in de uitvoeringspraktijk nauwelijks een rol. Zij worden beboet alsof zij fraudeerden. De ombudsman kreeg klachten van burgers die van goede wil zijn, maar zich behandeld voelen als criminelen.
Er wordt te snel en te zwaar beboet
Op papier biedt de Fraudewet de mogelijkheid boetes te matigen, maar de meeste uitvoeringsinstanties (UWV, SVB en gemeentelijke sociale diensten) ervaren deze ruimte niet. Waarnemend Ombudsman Van Dooren: "Soms wordt de boete gematigd tot 50 of 75% van het benadelingsbedrag, maar dan nog gaat het om bedragen die zich niet verhouden tot de uitkering. Voor deze mensen zijn de boetes onbegrijpelijk. "Het gaat om mensen die zich vergissen, mensen die niet kunnen bewijzen dat de uitvoeringsorganisatie een fout heeft gemaakt, mensen die iets verkeerd begrepen hebben, mensen die nog niet over de juiste informatie beschikten, mensen die een paar dagen te laat zijn door omstandigheden; allemaal worden ze zwaar beboet ingevolge de Fraudewet. Het leidt tot onzekerheid en tot wantrouwen richting de overheid."
Fraudewet is niet effectief
De Nationale ombudsman stelt ook vast dat de effectiviteit van deze wet in het geding is. De roep vanuit de samenleving was volgens het Kabinet Rutte I en later de meerderheid van Tweede en Eerste Kamer om fraudeurs streng te straffen. Daar is deze wet een antwoord op geworden. De wet leidt echter in de praktijk niet tot een verhoogde pakkans voor echte fraudeurs. De Ombudsman: "De Fraudewet richt zich immers op het uitdelen van hogere boetes en niet op het verhogen van de opsporingscapaciteit of op het instellen van slimmere opsporingsmethoden." Voor het opsporen van fraude heb je dus andere middelen nodig.
Aanbevelingen
De Nationale ombudsman doet de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid de aanbeveling om, binnen het kader van de wet, instructies te formuleren die de uitvoeringsinstanties houvast bieden en de goedwillende burger de zekerheid geven dat hij niet onevenredig hoog wordt beboet. Hij adviseert de minister te bepalen dat bij geringe verwijtbaarheid de boete niet hoger mag zijn dan 10% van het benadelingsbedrag. Verder vindt hij dat na het opleggen van een boete mensen niet moeten worden uitgesloten van schuldhulpverlening en dat de beslagvrije voet bij terugvordering en boete moet worden gerespecteerd.
De beste aanbeveling heeft de Ombudsman helaas niet gemaakt. En dat is het intrekken van deze onrechtvaardige en overbodige wet. Onrechtvaardig omdat die eerlijke burgers vooral treft. Overbodig omdat alle instanties die de sociale zekerheid uitvoeren al heel veel sanctie-instrumenten in handen hebben. Daar is een geschiedenis van twintig jaar wetgeving rond de sociale zekerheid debet aan.
Klik hier om het gehele rapport te downloaden.
Nagekomen bericht: Asscher past de Fraudewet aan
16 december 2014
De hoogte van de boetes voor uitkeringsfraude wordt aangepast. Voortaan letten gemeenten en de uitkeringsinstanties UWV en SVB bij overtredingen meer op de ernst van de overtreding en op de omstandigheden, schrijft minister Asscher van Sociale Zaken aan de Tweede Kamer. Het kabinet heeft de Fraudewet aangepast na een rechterlijke uitspraak en scherpe kritiek van de Nationale Ombudsman en de Tweede Kamer. Nu moeten burgers na vergissingen en kleine overtredingen torenhoge boetes betalen, zeggen zij, terwijl de échte fraudeurs vrijuit gaan.
De financiële gevolgen van de aanpassingen zijn nog niet duidelijk. Eerder voorzag het kabi-net een besparing van 140 miljoen euro bij de invoering van de Fraudewet.
De aanpassingen:
- Er wordt alleen nog een boete van 100% procent van het gefraudeerde bedrag opgelegd als er met opzet is gefraudeerd
- Bij grove schuld moet de fraudeur een boete van 75% betalen
- In de overige gevallen is de boete de helft van het gefraudeerde bedrag
- De minimumboete van 150 euro vervalt en UWV, SVB en gemeenten kunnen, als de wet is aangepast, in meer situaties een waarschuwing geven.
Klik hier om de Kamerbrief te lezen die Asscher schreef als reactie op het rapport van de Ombudsman.