Literatuur over precarisering
In het Nederlandse taalgebied is (nog) niet zoveel geschreven over precarisering. Dat heeft wellicht te maken met de dempende werking van ons sociaal stelsel. Dat wordt weliswaar al jarenlang stap voor stap afgebroken, maar veel regelingen staan nog overeind, zij het vaak in afgeslankte vorm. In het buitenland is de laatste jaren meer literatuur verschenen over precarisering. Hier een kleine greep uit de beschikbare literatuur.
Nederlandstalig
Als je in de Nederlandse taal iets wilt lezen over precariteit kom je terecht bij auteurs die schrijven over kunst en cultuur. Zoals vaak loopt deze sector voorop wat betreft het signaleren van maatschappelijke ontwikkelingen. Het tijdschrift Open heeft in 2009 een themanummer uitgegeven over kwetsbaarheid in het publieke domein. Daarin wordt geschreven over de ervaringen die schoonmakers opdoen met hun precair bestaan. En er staat een artikel in over ‘precariteit als politiek concept’. (Open 2009/Nr. 17 “Een precair bestaan”).
Een ander Nederlandstalig artikel over precariteit is van de hand van Joost de Bloois en Monica Jansen, getiteld: 'De marge is overal; precariteit en cultuur- en literatuurwetenschap'. Het artikel gaat vooral in op de situatie in Italië, maar voordat de beide auteurs daar zijn aangeland vertellen ze het nodige over precariteit als maatschappelijke ontwikkeling. (Tik auteurs en titel in een zoekmachine en je vindt het artikel vrij gemakkelijk)
Een publicatie uit het buitenland, maar wel in het Nederlands vertaald, is een studie van de Britse socioloog Richard Sennet. Die schetst ook een beeld van de flexibilisering die erg bepalend is voor het leven van steeds meer mensen. Het boek is verschenen in 2006 bij Meulenhof onder de titel 'De cultuur van het nieuwe kapitalisme'. Eerder schreef Sennet een boek over ‘De flexibele mens’ (Uitgeverij Byblos, Amsterdam, 2000).
Buitenlandse literatuur
In het buitenland is veel meer over precariteit verschenen. Iedereen die zich wil verdiepen in de achtergronden van de flexibilisering van de arbeid en die het Frans, Engels of Duits machtig is, zou kennis moeten nemen van de studie van Luc Boltankski en Ève Chiapello over de nieuwe geest van het kapitalisme. Het is een studie uit 1999. Een gedegen studie. Nog steeds uiterst actueel. Helaas bij mijn weten niet in het Nederlands vertaald.
Verder is een aantal boeken verschenen waarin de huidige samenleving wordt beschreven als een samenleving die tot en met gekenmerkt wordt door onzekerheden, door precarisering. Een eerste exemplaar is van de Duitse politicologe Isabell Lorey. In haar boek ‘Die Regierung des Prekären’ beschrijft zij hoe de laatste tijd een politiek van onzekerheid gevoerd wordt. Het boek is uit 2012 en is onlangs in het Engels vertaald onder de titel ‘State of Insecurity’. Er staat een voorwoord in van Judith Butler die enkele boeken heeft geschreven waarin het begrip ‘precairheid’ (Precariousness) een belangrijke rol speel. Titels van twee van haar boeken zijn: Precarious Life (2004) en Frames of War (2009). Beide boeken zijn verschenen bij Verso London.
Onlangs verscheen een boek van de Duitse wetenschapper Mona Motakef onder de titel ‘Prekarisierung’ (Transcript Verlag 2015). Naast een beschrijving van de precarisering op een aantal levensterreinen waaronder arbeid en zorg, bevat dit boek ook een uiteenzetting over de vraag wat er gedaan kan worden als verweer tegen de politiek van precarisering.
Voor een deel zal dat verzet komen van de nieuwe gevaarlijke klasse van mensen die het slachtoffer zijn van de precarisering van de samenleving. De Engelse econoom Guy Standing benoemt deze klasse als het precariaat, een samenstelling van precariteit en proletariaat. In zijn studie over ‘The Precariat. The New Dangerous Class’ legt Standing uit waarom het precariaat toeneemt, welke groepen tot deze nieuwe klasse behoren en wat moet gebeuren om deze tendens van steeds verder gaande verontzekering te stoppen. De invoering van een basisinkomen en de herontdekking van het gemeengoed (commons) zijn belangrijke elementen van de veranderkoers die Guy Standing bepleit.
Tenslotte zijn er nog twee boeken van de Duitse socioloog Oliver Marchart. Het ene boek bevat een serie artikelen waarin het precair worden van een aantal levensterreinen wordt beschreven (Facetten der Prekarisierungsgesellschaft; Prekäre Verhältnisse) en waarin beschreven wordt hoe in politiek en economie omgegaan kan worden met precarisering (Die Prekarisierungsgesellschaft; Prekäre Proteste). Beide boeken zijn in 2014 verschenen bij Transcript Verlag in Bielefeld.
Als optimistische afsluiting van deze kleine greep uit de alsmaar groeiende literatuur over precarisering nog een verwijzing naar een al iets ouder boek van Dimitris Papadopoulos (Engeland), Niamh Stephenson (Australië) en Vassius Tsianos (Duitsland). In 2008 verscheen van hun hand bij Pluto Press (London) een boek over ontsnappingsroutes uit de precariteit. Van onderop ontwikkelen mensen alternatieven, met vallen en opstaan, vanuit hun alledaagse ervaringen met precariteit en voor een deel juist door gebruik te maken van die precariteit. Dat klinkt paradoxaal. Maar het zit volgens de auteurs zo: de invulling die mensen geven aan de precariteit waarin het economische bestel hen dwingt, is een mogelijke ontsnappingsroute uit de dwang van datzelfde economische bestel. De mogelijkheden/moeilijkheden die het systeem schept, worden gebruikt om aan het systeem te ontsnappen. Dat biedt perspectief voor een vernieuwing en intensivering en verbreding van de anti-armoedestrijd. De titel van het boek is 'Escape Routes. Control and Subversion in the Twenty-first Century'.
Raf Janssen, Helden, 7 juni 2015